کلینیک توانبخشی شایان کاردرمانی، گفتاردرمانی
کاربرد آزمون عملکرد پیوسته “Continuous Performance Test” در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی
این آزمون درسال ۱۹۵۶ توسط رازولد و همکارانش طراحی شد و در ابتدا برای سنجش ضایعه مغزی بکار می رفت . در دهه ۱۹۹۰ به عنوان یک آزمون در ارزیابی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی معرفی گردید وهم اکنون به عنوان متداولترین ابزار آزمایشگاهی در تشخیص توجه پایدار شناخته شده است.
اختلال نقص توجه – بیش فعالی(ADHD)
وضعیت، عصبی – رشدی است که براساس وجود الگوی پایدار نقص توجهی (Attention deficit) و یا تکانشگری Impulsivity و بیش فعالی Hyperactivity به عنوان ویژگی هایی بسیار تکرارپذیر و شدیدتر از میزان قابل مشاهده در همتاهای رشدی فرد مشخص گردیده و علائم آن با سطح رشدی و تکاملی فرد تناسب و همخوانی ندارد. در اختلال نقص توجه همراه با بیش فعالی منظور از “توجه” تمرکز و حفظ آن تمرکز روی یک قسمت محدود از اطلاعات موجود است . مهمترین مشکل توجه در کودک مبتلا به ADHD نقص در”توجه پایدار” است .در امر یادگیری توجه پایدار ، فرد را قادر می سازد تا توجه مستقیم و بی وقفه به یک با چند منبع از اطلاعات در طی یک دوره زمانی نسبتاً طولانی داشته باشد. بطور مثال زمانی که کودک ADHDدر تکالیف آموزشی درگیر می شود. به آسانی از تکالیفی که آغاز کرده منحرف می شود و دربرگشتن به یک تکلیف بعد از اینکه حواسش پرت شده بود مشکل دارد. در کلاس درس این کودک تمایل کمی برای تمرکز روی تکالیف تکراری ، راکد و کند دارد.در ADHD”رفتار تکانشی یا تکانشگری” اغلب به عنوان فقدان مهار پاسخ در نظر گرفته می شود. رفتار تکانشی در اختلال کم توجهی – بیش فعالی را می توان به عنوان پاسخ عملکردی با هدف اجتناب و دوری از تأخیر و یا به نوعی تنفر از تأخیر در نظرگرفت.
رفتار تکانشی در کودک ADHDاغلب به مشکل کم یا بی طاقتی به وضوح دیده می شود. مثلاً هنگام جواب دادن در کلاس درس و در زمانیکه به وی دستور داده می شود که « دستت را بلند کن و منتظر بمان تا صدایت کنم »قابل مشاهده است . همچنین وی در بازیها و گفتگوها در انتظار کشیدن مشکل دارد .
آزمون عملکرد پیوسته(CPT)
آزمون عملکرد پیوسته در ارزیابی اختلال ADHDکاربرد فراوان دارد .هدف اصلی آن سنجش توجه پایدار و هدف دیگرش سنجش کنترل تکانه یا تکانشگری است.تاکنون فرمهای مختلفی از آزمون “عملکرد پیوسته” برای اهداف درمانی و پژوهشی تهیه شده است و در تمامی فرمها ، آزمودنی باید برای مدتی توجه خود را به یک مجموعه محرک نسبتاً ساده دیداری یا شنیداری جلب کند و هنگام ظهور محرک هدف با فشار یک کلید پاسخ خود را ارائه دهد.در بیشترتحقیقات اخیر ،محرکهای دیداری برای مدتی کوتاه برروی صفحه نمایش رایانه ارائه می گردد وآزمودنی باید به محرک هدف با فشردن یکی از کلیدهای صفحه کلید پاسخ دهد (آلبرتس و میری ۱۹۹۲) .در فرم فارسی آزمون ۱۵۰عدد یا تصویر فارسی به عنوان محرک وجود دارد و ازاین تعداد ۳۰ محرک ( ۲۰ درصد ) به عنوان محرک هدف و ۸۰% باقی مانده به عنوان محرک غیرهدف درنظر گرفته می شوند . مدت زمان ارائه هر محرک ۲۰۰ هزارم ثانیه و فاصله بین ۲ محرک یک ثانیه می باشد . مدت زمان اجرای آزمایش با احتساب مرحله تمرینی که به منظور درک بیشتر آزمودنی قبل از اجرای مرحله اصلی صورت می گیرد ۲۰۰ ثانیه است .
دراین آزمون دونوع خطای حذف Omission Error و خطای ارتکابError Commission نمره گذاری می شود . خطای حذف هنگامی رخ می دهد که آزمونی به محرک هدف پاسخ ندهد و نشان دهنده این است که آزمودنی در درک محرک دچار مشکل شده است . این نوع خطا به عنوان مشکل در پایداری توجه تفسیر می شود و نشانگر بی توجهی به محرکها است . خطای ارتکاب هنگامی رخ می دهد که آزمودنی به محرک غیرهدف پاسخ دهد .این نوع پاسخ نشان دهنده ضعف در بازداری تکانه است و به عنوان مشکل در کنترل تکانه یا تکانشگری تفسیر می شود .
دراین آزمون این دو نوع خطا توسط برنامه رایانه شمارش می شود علاوه برآن تعداد پاسخهای صحیح و زمان عکس العمل آزمودنی به محرک نیز محاسبه می شود .
برطبق نتایج مطالعه دکتر هادیانفرد و همکارانش مشخص شد که فرم فارسی آزمون عملکرد مداوم CPTدارای روایی و پایایی مناسب است.در مطالعه آنها ضریب پایایی Test-Retest Reliability قسمتهای مختلف آزمون بین ۵۲% تا ۹۳% بود. روایی آزمون با شیوه روایی سازی ملاکی Criterion Validity از طریق مقایسه گروه بهنجار ( ۳۰ دانش آموز پسر دبستانی ) و گروه ADHD، (بیست وپنج دانش آموز پسر دبستانی ) انجام گرفت . مقایسه آماری میانگین دوگروه در قسمتهای مختلف آزمون تفاوت معنی داری را بین عملکرد دو گروه نشان داد ونتایج این پژوهش با پژوهشهای قبلی در کشورهای دیگر دریک راستا بوده است.
به گفته مؤسسه تحقیقات علوم رفتاری شناختی سینا اساتید زیربر تهیه و رواسازی این آزمون نظارت داشته اند:
دکتر پرویز آزاد فلاح ،دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
دکتر سید کاظم رسول زاده طباطبایی ، دانشیار دانشگاه تربیت مدرس
دکتر عاطفه سلطانی فر ،استادیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد
دکتر علی مشهدی استادیار دانشگاه مشهد